گنبدسرخ مراغه
تکه ای ازمن ، تکه ای اززمین
مریم سادات موسوی
گنبد سرخ از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی و از نامدارترین بناهای مراغه محسوب می‌شود که مبین شیوه معماری آن دوره است. تلفیق آجر با کاشی لعابدار برای اولین بار در معماری این بنا باعث شده است که آن را آغازگر شیوه آذری در معماری اسلامی ایران بدانند. این اثر تاریخی که از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی به حساب می‌آید، در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی باشماره ۱۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
گنبد سرخ مراغه کجاست؟
گنبد سرخ در استان آذربایجان شرقی و در جنوب غربی شهر مراغه قرار دارد. برای رسیدن به گنبد سرخ باید به کمربندی جنوبی بروید و سپس از طریق خیابانی که در کنار پمپ بنزین قرار دارد، راهی گنبد مذکور شوید. از آنجا که تابلو‌یی برای هدایت به‌سمت گنبد سرخ وجود ندارد، بهتر است که از مردم محلی پرس‌و‌جو کنید.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، مراغه، کمربندی جنوبی، خیابان ارجمندی
معرفی گنبد سرخ مراغه
گنبد سرخ یکی از جاهای دیدنی مراغه است که جزو قدیمی‌ترین بناهای دوره اسلامی در استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود که نام بانی بنا و تاریخ احداث آن را می‌توان از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه کرد.
در محوطه گنبد سرخ، ساعتی خورشیدی وجود دارد که با وجود قدمت زیادش، یک نمونه نو از آن ساخته شده است و این ساعت بیشتر جنبه نمایشی دارد. این اثر تاریخی در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی باشماره ۱۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. جالب این که تزیینات سردر آن روی اسکناس‌های ۱۰ هزار تومانی استفاده شده و آرم شرکت سایپا نیز با الهام از تزیینات کاشی‌کاری آن بوده است.
تاریخچه گنبد سرخ مراغه
گنبد سرخ قدیمی‌ترین مزار از پنج مزار بزرگ موجود در مراغه است که در آذربایجان بیشتر به گنبد قرمز شهرت دارد. در حال حاضر به‌رغم وجود کتیبه‌های خوانا، شخص مدفون در گنبد سرخ هنوز شناسایی نشده است.
بر اساس اطلاعات مختلف و کتیبه‌هایی موجود می‌توان دریافت که سال احداث این بنا به سال ۵۲۶ هجری شمسی در دوره سلجوقی مربوط می‌شود. دستور ساخت آن را عبدالعزیز بی محمود بین سعدیدیم، رئیس آذربایجان داد و فرآیند ساخت گنبد زیر نظر بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار انجام شد. این بنا به گنبد علویان در همدان شباهت دارد که در اواخر دوره سلجوقی ساخته شد.
معماری گنبد سرخ مراغه
در تقسیم‌بندی معماری ایران به سبک‌های مختلف از نظر پیرنیا با شروع ساخت گنبد کبود، دوران معماری رازی در ایران به پایان رسید و گنبد سرخ مراغه نقطه عطف و شروعی برای معماری آذری به حساب می‌آید. ساختار این بنا از آجر با تزیینات کاشی‌کاری است.
در نگاه کلی، گنبد سرخ ساختاری مربعی شکل دارد که از سردابه و اتاق اصلی تشکیل شده و بخش زیری این اتاق نیز یک سکوی سنگی است. برای ورود به بخش داخلی گنبد، باید از هفت ردیف پله بالا بروید که با عبور از آن‌ها وارد مکانی با سقف بسیار زیبایی خواهید شد. پنج پله در جلوی سکو واقع شده‌اند و پله ششم و هفتم جزو آستانه درگاه محسوب می‌شوند. طاق‌نماهای سردر ورودی از آجرهای تراشیده و کتیبه‌های کوفی و تعداد کمی کاشی فیروزه‌ای در بین آجرهای قرمز هستند.
قسمت داخلی بنا به‌صورت فضایی مربع شکل است که سه ضلع آن دو طاق‌نما دارند. درون گنبد مذکور دو کتیبه وجود دارد که کتیبه ضلع شمالی اطلاعاتی در خصوص بانی و القاب وی دارد و در کتیبه ضلع غربی آن نام سازنده بنا به چشم می‌خورد. در گذشته در طول گنبد کتیبه‌ای گچ‌بری مزین به آیات قرآنی وجود داشت که به مرور زمان از بین رفته است.
شیوه آجر چینی و تزیینات به کار رفته در بنا بسیار دیدنی و زیبا به نظر می‌رسد؛ چراکه از تلفیق کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ با آجرهایی با ته‌رنگ سرخ هستند. جالب این که تزیینات به بدنه بنا الحاق نشده‌اند و بخشی از ساختار آن به شمار می‌آیند.
گنبد سرخ پیش از رصدخانه مشهور ایران، رصدخانه مراغه، ساخته شده است و به همین دلیل از سوراخ‌های موجود در اضلاع این بنا برای تعیین روز‌ها و ماه‌ها استفاده می‌شد.
گنبد بنا دارای دو پوشش است. پوشش داخلی به‌صورت عرقچین و پوشش خارجی به‌شکل هرمی بوده که پوشش خارجی به
طور کامل ریخته است. کف اتاق را از قطعات سنگ تراشیده مفروش کرده و دیوارهای آن را با گچ اندود کرده بودند.
نکات بازدید از گنبد سرخ مراغه
با وجودی که فضاسازی اطراف گنبد سرخ به‌خوبی انجام شده است؛ امکانات خاصی به‌جز سرویس بهداشتی در آن وجود ندارد.
این گنبد در نزدیکی مقبره آقالار قرار دارد که موزه سنگ‌نگاره‌ها نیز نامیده می‌شود و بازدید از آن خالی از لطف نیست.
هنگام بازدید از این محل، از ریختن زباله و نوشتن یادگاری بپرهیزید.
برای بازدید از گنبد سرخ مراغه نیازی به خرید بلیط نیست.