قلعه هلاکوخان
تکه ای ازمن ، تکه ای اززمین
مریمساداتموسوی
قلعه هلاکوخان که با نام قلعه هولاکوخان نیز شناخته می‌شود، یکی از قلعه‌های تاریخی منطقه آذربایجان و از جاهای دیدنی اسکو است که در شرق دریاچه ارومیه، در جزیره اسلامی قرار دارد. در مسیر قلعه آب‌انبارهای زیادی وجود دارد که در دل کوه، به‌شکل عجیبی ساخته شدهاند. در کنار این آب‌انبارها نیز جوی‌های آبی دیده می‌شود که هنگام بارندگی، آب را به‌سمت آب‌انبارها هدایت می‌کنند تا آب مورد نیاز در تمامی فصول سال تامین شود. دیواره‌های قلعه‌ی هلاکوخان به‌طور کلی از سنگ ساخته شدهاند. این قلعه از نظر استحکامات، موقعیت و استقرار، شبیه قلعه بابک، قلعه قهقهه و قلعه جوشون است. سه طرف قلعه را پرتگاه‌های خطرناک احاطه کرده‌اند که این موقعیت، موجب نفوذناپذیری قلعه شده است. قلعه هلاکوخان در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۲۵۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قلعه هلاکو در مرند ، رازهای گرانسنک تمدن سه هزار ساله این شهرستان را در سینه خود ثبت کرده است.
قلعه هلاکو که نزد اهالی محل به کاخ هلاکو معروف می باشد ، در دشت بسیار وسیعی به نام دشت هلاکو یا الاکی قرار دارد که در ۲۷ کیلومتری جاده مرند به سمت شهرستان جلفا واقع شده است. آنچه که امروزه از این بنای باقی مانده ، پی های سنگی و دیوارهای
قطوری است که بیانگر محوطه ساختمانی ۳۰ متر در ۳۰ متری است و بدنه ای از
یک طاق مدخل و سر بنا باقی مانده از یک دهم طاق اصلی است.
این قلعه همچنین ، پایه های نیمه ویران سنگی چهارگوشه و دو برج از ضلع جنوبی را دارد و بدنه طاق به سبک دیگر بناهای آجری عهد ایلخانی مغول و بر روی پایه سنگی بنا شده است.
بنای فعلی در حدود شش متر ارتفاع دارد و در حاشیه آن اثری از کتیبه کوفی مزین با آجر و کاشی فیروزه ای رنک دیده می شود که دور تا دور طاق سر در بنا را پوشانده و در حال حاضر بخش محدودی از کتیبه و تزیینات آن باقی مانده است. قطر بدنه طاق نیم متر در یک متر بوده و در جبهه خاوری آن قسمتی از بقایای دیوار ساختمان از آجر هنوز باقی مانده که در روبه روی این بنا در سمت جنوبی جاده بر روی یک تپه صخره ای نسبتا مرتفع ، بقایای دیواره سنگی یک قلعه مخروبه وجود دارد.
اهالی محل به این قلعه ، قلعه گبرها نام نهاده اند که دارای حصاری بسیار محکم و عریض بوده و تا چهار متر ارتفاع داشته و تعدادی تکه سفال پارتی نیز در حوالی بنا به دست آمده است.
کارشناسان باستان شناسی ، پاره سفال ها را به ابتدای هزاره اول قبل از میلاد نسبت داده اند.
قلعه هولاکو در نزدیکی کاروانسرای تیموری آیران دیبی در سمت غربی راه آهن جلفا
— مرند، با شماره ۶۱۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلعه هولاکو، حصار بسیار محکمی دارد که فقط عرض آن بیش از ۴۰ سانتی متر است و با لبه اره ای شکل و بدون ملات ساخته شده و هنوز هم آثار پشت بندهای دیواره ها کاملا مشهود است. در سطح مرتفع قلعه، آثاری از محل دروازه و بقایای دیوارهای داخلی نیز دیده می شود.
گفتنی است ؛ باتوجه به کشف سفال های مربوط به هزاره اول قبل از میلاد و سبک
معماری قلعه و یافته های جدید، باستان شناسان این بنا را متعلق به دوره
اورارتویی می دانند که به دلیل موقعیت ویژه در دوره مغول هم مورد استفاده
مجدد قرار گرفته است.
این اثر زیبای تاریخی معماری در حال حاضر به دلیل فرسایش طبیعی و تخریب های انسانی ناشی از حفاری غیر مجاز، دچار آسیب دیدگی شده است که امیدواریم با تعیین حریم و مرمت قلعه و مشخص شدن وضعیت کشاورزی درپایه تپه ای که قلعه روی آن است، وضعیت کاربری قلعه هولاکو از متروکه بودن خارج شود و بتوان از آن جهت اقدامات فرهنگی بهره بیشتری برد.