برج آتش نشانی تبریز
تکه ای ازمن ، تکه ای اززمین
مریم سادات موسوی
نخستین تاسیسات آتش‌نشانی ایران برج آتش‌نشانی تبریز است که با تاسیس اولین بلدیه کشور در تبریز اولین آتش‌نشانی نیز به وجود آمد. همراه ما باشید تا بیشتر درباره این بنای تاریخی بدانید.
معرفی برج آتش‌نشانی تبریز
برج آتش‌نشانی از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود و بنایی آجری و زیبا به ارتفاع ۲۳ متر است. این سازه در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. کارکرد اصلی برج دیدبانی بوده که دارای هشت نورگیر در جهات مختلف است و در زمان خود همواره نگهبانی در بالای سر آن کشیک می‌داد. به‌محض مشاهده آتش و شناسایی محل وقوع آن، فرد دیدبان بلافاصله زنگی را که از بالای سقف آویزان بود، به صدا در می آورد و ماموران آتش‌نشانی تبریز که در آن موقع جزو مجهزترین آتش‌نشانان بودند، سریعا خود را به محل می‌رساندند و با وسایل خود و با کمک آب‌انبار همسایه‌ها عملیات اطفای حریق را انجام می‌دادند.
بدین ترتیب شهر تبریز از دوره قاجاریه دارای دستگاه‌های اطفای حریق و پمپاژ آب با پمپ‌های مسی دستی دوطرفه بود. این وسایل، هم‌اکنون در موزه آتش‌نشانی تبریز نگهداری می‌شوند .
این برج با شماره ۲۰۱۱ در سال ۱۳۷۷ در سازمان میراث فرهنگی و صنایع گردشگری به ثبت رسیده است.
برج آتش‌نشانی تبریز کجاست؟
برج آتش‌نشانی تبریز از بناهای تاریخی و مکان های دیدنی استان آذربایجان شرقی است و در نبش خیابان خاقانی و بهادری قرار دارد.
برای دسترسی به این برج می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. خیابان خاقانی یک‌طرفه است؛ بنابراین اگر با خودروی شخصی قصد بازدید دارید، از سمت میدان دانشسرا (بازار تبریز) وارد خیابان خاقانی شوید. پس از طی مسافتی کوتاه، برج را خواهید دید. البته به دلیل کمبود فضای پارک، توصیه می‌کنیم از بردن ماشین شخصی خودداری کنید. اگر از خطوط BRT استفاده می‌کنید، در ایستگاه مسجد کبود پیاده شوید. از این ایستگاه تا برج آتش‌نشانی ۱۵ دقیقه پیاده فاصله است. اگر هم با استفاده از اتوبوس قصد بازدید را دارید، در پایانه خاقانی پیاده شوید و سپس هفت دقیقه پیاده‌روی کنید تا به این سازه تاریخی برسید.
تاریخچه برج آتش‌نشانی تبریز
آتش کم‌وبیش عمری به قدمت بشر دارد و طبیعی است که شیوه مهار و اطفای آن نیزدارای قدمتی با تاریخ کشف آن باشد، شیوه‌ای که میان اقوام و حتی افراد یک قوم نیز یکسان نبوده و حتی گاهی مواجهه نادرست با آن سبب بروز حوادث مرگ‌بار فراوانی شده است. اما ردپای اولین آتش‌نشانی هدفمند در ایران را باید در سال ۱۲۲۱ شمسی در تبریز جستجو کرد، در آن زمانی که مأموران روسیه تزاری برای تأمین امنیت و حفظ منافعی که در این شهر داشتند، امکاناتی را به امر اطفا و مهار آتش اختصاص دادند که از چند پمپ دستی دو طرفه از جنس برنز و مس برای پمپاژ آب تشکیل شده بود، تجهیزاتی که تنها برای خاموش‌کردن آتش توانایی داشت و کار امدادی انجام نمی‌داد که شاید اسم آتش‌نشانی هم از همین جا گرفته شده باشد!
از دیگر ابداعات اطفائیه ایرانیان، ساخت برجی ۲۳ متری به نام «یانقین» بود که امروزه به‌نوعی نماد آتش‌نشانی در کشور محسوب می‌شود.
این برج با هدف اطلاع سریع از حوادث ساخته شده بود که همواره مردانی در بالای آن مشغول بررسی سطح شهر بودند و در صورت رویت دود و آتش، زنگ برنز بزرگی که به همین منظور در بالای برج تعبیه شد بود را به صدا درمی آوردند و پس از شناسایی محل دقیق حادثه ، ماموران اطفائیه با قراردادن بشکه‌هایی به روی گاری، خود را به محل حادثه می‌رساندند و با پرکردن بشکه‌های خود از آب‌انبار همسایه عملیات اطفای حریق را آغاز می‌کردند.
پس از آن دومین و سومین واحدهای آتش‌نشانی نیز توسط انگلیس‌ها در دو شهر آبادان و مسجد سلیمان با هدف حفاظت از تاسیسات پالایشگاه نفت این شهرها در مواجهه با آتش احداث شد و همانند آتش‌نشانی روس‌ها در تبریز جز اطفای حریق کاربرد دیگری نداشت.
از زمانی که مردانی در ارتفاع ۲۳ متری برج «یانقین» چشم به گوشه ، گوشه شهر می‌دوختند تا در صورت رویت دود و آتش، زنگ برنز بزرگ را به صدا در بیاورند، ۱۰۰ سالی می‌گذرد و شمار ایستگاه‌های آتش‌نشانی در کشور از ۱۲۰۰ گذشته است.
یانقین که در میان آذری‌زبان‌ها به‌معنای آتش و آتش‌سوزی است، علاوه براین که درزمان نبود
سیستم‌های مخابراتی نقش مهمی در اعلام سریع حوادث بر عهده داشت و از این حیث سبب الگوبرداری برخی کشورها نظیر فرانسه از این برج شد، ویژگی دیگری هم داشت که با نصب چراغ بزرگی در بالای آن به‌نوعی به فانوس دریایی تبریز بدون دریا هم تبدیل شد و مسافران درشب با دیدن آن از رسیدن به شهر و آبادی مطمئن می‌شدند و برای اطلاع از ادامه مسیر به آنجا می‌رفتند.
معماری برج آتش‌نشانی تبریز
پلان برج آتش‌نشانی تبریز در داخل برج دایره شکل است و با یک رشته راه‌پله حلزونی همچون بسیاری از برج‌ها و مناره‌های ایران به قسمت فوقانی متصل می‌شود. علاوه بر این، در اتاقک فوقانی همواره چراغی روشن بود. هنگام شب کسانی که نیاز به امداد داشتند از طریق چراغ و برج می‌توانستند محل آتش‌نشانی را تشخیص داده و به آن سمت بشتابند.
این برج یکی از نمونه‌های نادر در نوع خود است که تاکنون باقی مانده است. طبق مستندات تاریخی، انگلیسی‌ها برج‌های آتش‌نشانی خود را با الهام از این برج ساخته‌اند که البته این مورد نیاز به تحقیق بیشتر دارد.
برج آتش‌نشانی تبریز عزادار پلاسکو
هنگام شهادت آتش‌نشان‌های کشورمان در حادثه ساختمان پلاسکو، پرچمی سیاه بر فراز برج آتش‌نشانی عزای جامعه آتش‌نشانی کشور را نمایش می‌داد.
بازدید از برج آتش‌نشانی تبریز
متاسفانه در حال حاضر امکان بازدید از فضای داخلی برج آتش‌نشانی تبریز وجود ندارد و تنها می‌توان به دیدن نمای بیرونی آن اکتفا کرد. بر همین اساس در هر ساعت از روز می‌توانید از این بنای تاریخی دیدن کنید. در روز جزئیات بیشتری را خواهید دید و شب‌ها، نورپردازی برج، جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد.